|
گذری کوتاه بر صنایع دستی مازندران و شهر امیرکلا قدر زر زرگر شناسد قدر گوهر گوهری .... تعریف صنایع دستی : صنايع دستي به مجموعه‌اي از «هنر ـ صنعت» ها اطلاق ميشود كه عمدتاً با استفاده از مواد اوليه بومي و انجام قسمتي از مراحل اساسي توليد، به كمك دست و ابزار دستي موجب تهيه و ساخت محصولاتي ميشود كه در هر واحد آن، ذوق هنري و خلاقيت فكري صنعتگر به نحوي تجلي يافته و همين عامل وجه تمايز اصلي اينگونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشيني و كارخانه‌اي است. صنایع دستی معرف فرهنگ، هنر، تمدن، اعتقادات و باورهای ملی یک جامعه و عاملی مهم در جهت هویت سازی در بازار جهانی است . در حالی كه در جهان امروز، صنایع دستی علاوه بر حفظ جایگاه خود در عرصه هنر، زیبایی شناختی و هویت بخشی ملی و منطقه ای ، به یك منبع مهم ارزش افزوده و صنعت از جایگاه واقعی خود فاصله گرفته و از نقش آفرینی در عرصه اقتصادی نیز دور شده است . صنایع دستی، همواره به عنوان یکی از انگیزه های سفر و جاذبه های جالب برای جهانگردان مطرح بوده است . صنایع دستی در شهر امیرکلا : شهر امیرکلا یکی از شهرهای کهن و با فرهنگ دیرینه خود دراستان مازندران ، همواره زبانزد همگان بوده وضمن میراث داری بزرگترین شعرا و اندیشمندان وبا دارا بودن صنایع دستی وسنتی خود ، همواره مورد بازدید واستقبال مسافران از اقصی نقاط کشور میباشد . یکی از صنایع دستی کهن ومهم این شهر "جارو" با نام محلی «سازه» میباشد . جارو گیاهی است که در مناطق کوهستانی مانند تبریز و میانه می روید و توسط واسطه ها به این شهر جهت تولید جارو آورده میشود . البته درشهرهای مشهد واصفهان هم امکان تولید آن وجود دارد. تولیدکنندگان جارو را پس از جدا کردن چیزهای زائد مثل برگ و بذر آن ( ارزن ) به چندین دسته یا شاخه تقسیم می کنند ودر نهایت جهت تزئین و بافت نزد هنرمندان زن فرستاده تا با نخهای نایلونی رنگی بافته شود . جارو دارای ویژگیهای خاص خود میباشد. نوع مرغوب آن دارای ریز شاخه های بسیار و سرشاخه ها تقریباً به رنگ قرمز میباشد . لازم به توضیح است که نوع نامرغوب آن نیز موجود می باشد که برنگ چوب است ودراثر مصرف زود شکسته میشود . قسمت اصلی فعالیت تولید جارو در امیرکلا در خیابان طالقانی و بقیه بصورت پراکنده البته بصورت خیلی کم دردیگر محلات این شهر قراردارد . جاروبندی یکی از هنرهای دستی بسیار کمیاب درکشور میباشد وکمتر جایی را میتوان یافت که مانند خیابان طالقانی تمام تولیدکنندگان این صنعت یکجا گرد هم آمده باشند . این تولیدکنندگان پس از دسته بندی و یکجا پیچ کردن شاخه ها که منجر به تولید دسته جارو میشود و پس از بافتن وتزئین آن که عموما" توسط خانم ها انجام میشود برای فروش به بابلسر که بیشتر صنایع دستی حاشیه دریای خزر در آنجا بفروش می رسد فرستاده می شود . در خصوص پیشینه این صنعت می توان گفت که در زمانهای قدیم خیلی رونق داشته وبه گفته یکی از تولیدکنندگان ، در آن زمانها جارو به کشورهای همسایه شمالی فرستاده می شد ولی اکنون باتوجه به مدرن شدن زندگی وهمچنین کشت نشدن این گیاه در مناطق کوهستانی رکود شدیدی در این صنعت به چشم می خورد . البته هنوز جارو با کیفیت بالا در این شهر توسط علاقه مندان به ریشه وسنت این شهر تولید می شود. از بازاریان کهنه کار و قدیمی این صنعت میتوان به آقای ولی نژاد واقع در خیابان طالقانی واز بازاریان فعال از آقای مهدی حبیبی واقع در حاجیکلای اول وجوانترین آنها از آقای سید مهدی پورصالح واقع در سه راه حاجی کلا یاد کرد . البته همه این صنعتگران از دوران کودکی با این رشته که ریشه در ذوق وسلیقه مردم این شهر دارد آشنا بوده اند . صنایع دستی استان مازندران : در مازندران براي ساخت مصنوعات چوبي از ريشه و چوب درختان خاصي با استفاده از ابزار كار بسيار ابتدايي استفاده مي كنند. درختاني كه از چوب آنها براي اين كار بهره مي گيرند افرا، راش، ملج، توسكا، ممرز، شمشاد ، نم دار و انجيلي است. ظروفي كه از ريشه درختان تهيه مي شود سبك تر و در مقابل سرما و گرما مقاوم تر است . ترك بر نمي دارد و در اثر ضربه به سادگي نمي شكند . برخي از ظروف چوبي كه در مازندران كاربرد دارد عبارتند از : دانه پاش : به جاي سيني براي پاك كردن برنج و حبوبات به كار مي رود.
جوله : اين وسيله شبيه پارچ آب، با گردن باريك و دهانه اي گشاد و در اندازه هاي متفاوت ساخته مي شود. بزرگ ترين نوع جوله " مندر" ناميده مي شود كه حدود 18كيلوگرم ظرفيت دارد . قاشق و ملاقه وكفگير: اين وسايل كه در زبان محلي « کچه » « پلا گير » و « كترا » ناميده مي شوند. از ساقه و شاخه درخت شمشاد تهيه شده و در كنار انواع وسايل امروزي همچون گذشته كابرد دارند. كيله لاك : به عنوان پيمانه استفاده مي شود. هر پيمانه حدود 6 كيلوگرم « شالي » و يا « جو » و حدود 5/7 كيلوگرم « گندم » ظرفيت دارد. قند چوله : براي خرد كردن قند به كار مي رود. حصير بافي : حصير بافي در برخي از روستاهاي استان مازندران به ويژه در غرب استان رايج است. در مازندران از نوعي حصير به نام « كوب » براي زير انداز استفاده مي شود. براي بافت « كوب» از گياهان خودرو چون « گاله » و « واش » كه در باتلاق ها و آب بندان ها مي رويند بهره مي برند. براي تهيه زنبيل و سبد نيز از همين گياهان استفاده مي شود. گاه تهيه اين مصنوعات با به كارگيري چوب و ني یا نوعی علف به نام هاي « وران » و « سازير » انجام مي شود. گليم بافي : گليم بافي نيز يكي دیگر از صنايع دستي و سنتي استان محسوب مي شود. در حال حاضر در بيشتر روستاها و شهرهاي استان به اين هنر اشتغال دارند. نقوش گليم اغلب به شكل هندسي است و بافنده با الهام گرفتن از طبيعت اطراف خود، نقش مي زند. رنگ گليم نيز بر گرفته از طبيعت پيرامون و غالب رنگ هاي تند و شاد مانند قرمز ، نارنجي ، كرم، سبز، سرمه اي است. جاجيم بافي : در ميان دست بافت هاي روستايي ، جاجيم از اهميت بيشتري برخوردار است و كاربردهايي نظير زيرانداز، پشتي، سجاده ، رخت خواب پيچ، فرش، پتو و... را داراست . اصولا" بافت جاجيم توسط زنان صورت مي گيرد و مردان جز در مرحله تهيه پشم، نقش چنداني ندارند. در بافت جاجيم در اين منطقه پس از بافتن حاشيه ، نقش اندازي كه در اصطلاح « گل » خوانده مي شود انجام مي گيرد . موج بافي : ماده اوليه موج بافي كه به نام هاي « رخت خواب پيچ » و « ايزار » نيز معروف است، پشم است. به همين دليل ارزان و قابل شست وشو بوده و داراي استحكام، نرمی و سبكی است. موج بافي به دليل صفت هايي كه بر شمرديم، به عنوان هنري فراگير در گذشته مطرح بود و اكنون نيز كم وبيش در اين منطقه رواج دارد. گونه اي از اين دست بافت ها با همين كاربرد « چادر شب » ناميده مي شود. پارچه بافي : در گذشته بافت انواع پارچه های پشمي، ابريشمي و نخي معمول بود. نوعي پارچه ابريشمي كه اليجه نام داشت براي دوخت كت زنانه به كار مي رفت. از پارچه هاي پشمي « چوغا» و « باشلق» براي پالتو استفاده مي شد و از شمد كه نوعي پارچه خنك و لطيف است در تابستان به جاي پتو استفاده مي شود. چنته : چنته نوعي كيف دسته دار است كه در قريه « لفور» از توابع سواد كوه توليد مي شود براي بافت آن از دستگاه « كرچال » استفاده مي شود و مراحل توليد آن مانند جاجيم است با اين تفاوت كه پس از پايان كار، دوردوزي انجام می شود و گاه با مهره هاي تزييني و خرمهره تزيين مي شود. نمد مالي : نمد مالي در بيشتر مناطق استان مازندران به خصوص درمنطقه كجور و روستاهاي اطراف رامسر رواج دارد. ماده اصلي نمد پشم گوسفند و به رنگ هاي طبيعي مانند سفيد و سياه و قهوه اي و براي نقش اندازي آن از پشم هاي رنگ شده شيميايي بهره مي جويند. معمولا" ساخت يك قطعه نمد يك روز به طول مي انجامد و اغلب چند نفر روي آن كار مي كنند. حصير بافي : در مازندران از نوعي حصير به نام « كوب » بعنوان زير انداز استفاده ميشود. براي بافت « كوب» از گياهان خود رو چون « گاله » و « واش » كه در باتلاق ها و اب بندان ها مي رويد بهره مي جويند. براي تهيه زنبيل و سبد نيز از همين گياهان استفاده مي شود. گاه تهيه اين مصنوعات با به كارگيري چوب و ني ياد و نوع علف به نام هاي « وران » و « سازير » انجام میشود . سفال گري : يكي از مراكز ساخت سفال و سفال گري، كلاگرمحله جويبار است. جارو بافی : جارو یا نام محلی آن« سازه» که در مناطق کوهپایه ای مانند تبریز ومیانه می روید ودر شهر امیرکلا توسط صنعت گران این رشته بصورت خاص بافته میشود . دراین شاخه از صنایع دستی مردان و زنان با همکاری یکدیگر این صنعت را درشهر حفظ نموده اند . کاستی ها وراهکارهای صنایع دستی : صنایع دستی بیانگر صنعت و هنر نیاکان و نمایشگر ذوق و هنر مردم هر کشور است . برخی کاستی ها و نارسایی های مرتبط با این مقوله به ضعف بازاریابی و یا کم لطفی به جایگاه این میراث ارزشمند فرهنگی برمی گردد. از جمله عمده ترین تنگناها و محدودیت ها می توان به عدم شناخت کافی و مناسب از بازارهای داخلی و جهانی (بازار هدف ) و سلایق مشتریان ، عدم توجه به سطح کیفی تولید و نوآوری در محصولات تولیدی و عدم تبلیغات و بازاریابی داخلی و خارجی اشاره نمود.
از جمله راهکارهای توسعه صنایع دستی می توان به معرفی ، تبلیغ و ترویج صنایع دستی استان به منظور بازاریابی در داخل و خارج کشور با شیوه های نوین تبلیغاتی ، استفاده از فن آوری روز در تولیدات صنایع دستی با حفظ اصالت های هنری و ملی ، حمایت و تشویق بخش خصوصی در جهت سرمایه گذاری در این بخش به خصوص ایجاد بازارچه های صنایع دستی ، سیاستگزاری در راستای فروش و صادرات کالاها و سرانجام شرکت در نمایشگاه های داخلی و خارجی اشاره کرد. صنعتگران این رشته با دغدغه فراوان تلاش می کنند میراث گذشتگان را به تصویر بکشند اما با بی اعتنایی مسئولان و مردم مواجه می شوند در حالی که می توان بوسیله این صنعت ، فرهنگ ، هنر و تاریخ کشور را معرفی کرد. ارزانی مواد اولیه ، دسترسی آسان ، بالا بودن ارزش افزوده ، ارزبری کم و درآمد مناسب از جمله مزایایی است که می تواند در ایجاد اشتغال و حل مشکل بیکاری موثر باشد. در صنایع دستی چون عامل تولید، انسان است لذا در این رشته تولید انبوه امکان پذیر نمی باشد و عموما این رشته را به نام « فرا صنعت » می شناسند یعنی واژه هنر بر صنعت مقدم است . اما متاسفانه قیمت آثاری که با ذوق و خلاقیت انسانی خلق می شود با توجه به ارزش افزوده بالا ، عدم تولید انبوه و مدت زمانی که صرف خلق آن می شود بسیار ناچیز است . اما مردم کشورمان هم از یک طرف نسبت به آن بی توجه بوده و از طرف دیگر قدرت خرید مناسبی هم ندارند. اشتغال زایی در این رشته قابل بررسی و تامل است . برگزاری نمایشگاه یا بازارچه های محلی دائمی و تبلیغ و معرفی گسترده به مردم در جذب مشتری بسیار موثر است .
تبلیغات در زمینه صنایع دستی : همچنین خلا دیگری که در این بخش کاملا مشهود است نبودن تبلیغات در زمینه صنایع دستی است تا جایی که همواره در طول سال فروشگاه های این صنایع اکثرا" چندان مشتری و یا حتی بازدید کننده ای ندارد. یکی دیگر از دلایل عدم استقبال عمومی از صنایع دستی می تواند تصور مردم از این صنعت باشد به گونه ای که صنایع دستی را یک کالای عتیقه و مخصوص افراد یا خانواده هایی می دانند که علاقه به جمع آوری عتیقه جات دارند. علت دیگر هم شاید این باشد که فرهنگ برخی از مردم مغلوب کالاهای وارداتی شده است اما با مدیریت علمی ، تخصصی و مقتدر و نیز حمایت دولت و مسئولین ، می توان در ایجاد زمینه استقبال از تولیدات صنایع دستی کشورمان کلید اصلی رونق و رویکرد مردمی به بازارهای عرضه این کالا را ایجادکرد . دولت و مسئولان ذی ربط می توانند با حمایت از این صنعت ارزشمند اشتغال زا آن را به مشاغلی ارزآور در سطح کشور تبدیل نمایند. همچنین اگر مشکلات بیمه ای صنعتگران و هنرمندان فعال درعرصه صنایع دستی حل شود آنها فارغ از این مشکلات ، می توانند طرح های جدیدی ارائه دهند که در نهایت منجر به رشد اقتصادی این بخش و حتی کل کشور خواهد شد. دلایل دوری مردم از خرید صنایع دستی : اما میزان استقبال و خرید مردم تا آن میزان نیست که چرخ زندگی صنعتگران هنرهای دستی و بومی را به خوبی بچرخاند. گرانی شاید اولین دلیل دوری مردم از صنایع دستی باشد. نگاهی به فهرست قیمت ها در فروشگاه های صنایع دستی نشان می دهد که این کالا کالایی گران است حال آنکه بخش زیادی از قیمت فروش نصیب مغازه دار می شود و نه تولید کنندگان صنایع دستی . چرخش سلیقه مردم و روی آوردن به دکوراسیون های غربی دیگر دلیل کاهش خرید در بازار صنایع دستی است . با این حال صنایع دستی هنوز به عنوان یک سوغات آبرومند در چمدان کسانی است که از ایران به دیگر کشورها سفر می کنند. هنرهای سنتی و صنایع دستی در جایگاه خود برای کشورهای مختلف دارای ارزش افزوده بالا و ارزآور هستند و امروزه اکثر بازارهای جهانی به ویژه کشورهای آسیایی هم چون چین ، تایلند ، اندونزی و پاکستان را در سلطه خود درآورده است به گونه ای که میزان صادرات صنایع دستی کشور چین به عنوان یکی از سه کانون عمده صنایع دستی جهان در کنار هند و ایران سالانه بیش از پنج میلیارد دلار و میزان فروش به گردشگرانی که از این کشور دیدن می کنند بیش از ۵۰۰ میلیون دلار است . نقش زنان در صنایع دستی : زنان هنرمند ، بخش چشمگیری از درآمد خالص خانواده خود را تامین می کنند؛ به این صورت که با عرضه نیروی کار ارزان و رایگان خود، در عرصه هنرهای دستی، علاوه بر این که درآمد خانواده را افزایش می دهند، نقش موثری نیز در بقای هنر و فرهنگ این مرز و بوم دارند. زنان هنرمند روستایی با اختصاص دادن نیمی از جمعیت روستاها به خود، از عوامل غیر مشهود در اقتصاد روستایی به شمار می روند. آنان با آثار بدیع و ارزشمند خود فرهنگ و هنر محلی را ارتقا می بخشند. خوداشتغالی زنان و دختران از طریق گسترش هنرهای دستی، نقش اقتصادی زنان روستایی را ارتقا بخشیده، شرایط مناسبی را از لحاظ اجتماعی برای آنان فراهم کرده است. همانطور که گفته شد نقش زنان در صنایع دستی علاوه برذوق وسلیقه فطری نیروی ارزان این صنعت میباشد زنانی که در روستاها تمام عمر خودرا صرف زنده نگاه داشتن این هنرها نموده اند واز آن درآمد ناچیزی عایدشان شده است . صنایع دستی از دیدگاه اسلام : در دهه های آخر قرن هفتم میلادی ایرانیان دین اسلام را به عنوان یک آئین برتر پذیرفتند. این رویداد سبب شد تا مایه های هنری و فرهنگی اصیل ایران با ارزش های والای اسلامی در هم آمیزد و صنایع دستی ایران با محتوای غنی و مردمی تر از گذشته حتی در عرصه معماری و کاشیکاری به رشد و شکوفایی چشمگیری برسد. از نظرگاه سمبوليسم هنر دينى مانند تارها وپودها و «اسماء و صفاتخدا» است كه زير بناى همه هستى است. اگر آن را از فرش بكشيم سراسر مىپاشد.
با كمى تعمق روشن مىگردد كه هنرمندى كه همه نيروهاى باطنى خود را براى به وجود آوردن آثارى كه ابعاد آن از چند سانتيمتر فراتر نمىرود گرد مىآورد و همه پريشانيهاى خاطر را به هنگام طرح دقيق و رنگ آميزى و قلمزنى و اتصال ظريف چوب و فلز و ايجاد خطوط و نقوش بر روى فلزات و شيشه و پارچه و چوب، از ياد مىبرد وجمعيت خاطر را جايگزين آنها مىسازد، در آن حال، آمادگى براى الهامات و پذيرش صور خيالى ابداعى، پيدا مىكند. در كتاب حكمت معنوى و ساحت هنر نوشته شده كه صنعتگر در اعصار گذشته على الخصوص عصر دين و اساطير صنعت را جلوهاى از صنع الهى مىدانسته و اسم«صنعت»را به اسم و صنعت صانع و صنع رجوع مىداده و در حقيقتخود را سالك وسائر در صنعت و اسم«صانع و صنيع» و مظهر آن مىدانسته است. چنين تلقى ازاسماء الله و سير و سفرهاى چهارگانه معنوى نسبت به اين اسماء قدسى، قول به ظاهر و باطن و مراتب را نيز مطرح مىساخته و درجات معنوى را جلوهگر مىكرده است. در پایان می توانیم بگوییم که صنایع دستی برای حضور بین المللی نیاز به حمایت دولت دارد. صنایع دستی سالیان سال بدون حمایت حکومت ها و فقط با تکیه بر تمدن کهن ایران رشد و ادامه مسیر داده است اما تحول در این رشته زمانی صورت می گیرد که بتوانیم بازاری مناسب برای فروش آنها ایجاد کنیم . نگاه جامع و کامل همراه با مدیریت مدرن و جدی راه رسیدن به این اهداف است و این نوع نگاه و مدیریت در کنار برنامه ریزی های دقیق ، ما را به نتیجه مطلوب می رساند. برای مشاهده عکسهای مربوط به مقاله فوق و دانلود فایل " PDF " مقاله ، لطفا" به صفحه اصلی سایت ، بخش عملکرد دوره ای شهرداری مراجعه فرمائید . |